“Dünyayı 10 büyük aile yönetiyor” fikrine katılmıyorum. Bence dünyayı uluslararası kuru yük taşıyan gemilerin bağlı olduğu şirketlerin aileleri yönetiyor. Pek çok ekonomistin kaçırdığı bir şey var. Tıpkı tıpta herkesin moleküler düzeyde araştırmalara yöneldiği; temel bilimleri ezbere bilip hiç kullanmayışı gibi, iktisatta da tüm dünya ekonomileri faiz oranlarına odaklandı ve diğer iktisat teorilerinin önemsenmediği (ya da dikkate alınmadığı diyelim) bir ortam oluştu. Hal böyleyken çok önemli bilgiler, uluslararası deniz işletmeciliği işleriyle meşgul bir akrabamızla (damadımız da diyebiliriz) sohbetimizden geldi. Sohbetimizin özeti şuydu: Dünya ekonomisini dört büyük uluslararası kuru yük taşımacılığı yapan şirket yönetiyor!

Hatırlarsanız Evergreen şirketine ait geminin Süveyş Kanalı’nda karaya oturmasıyla transit geçişi sağlayan kanal kapanmış, daha doğrusu tıkanmış, Covid-19 sürecinden çıkış süreci en az 1 sene uzamıştı. Bu şirketin uluslararası taşımacılıkta önemiz bir şirket olduğunu biliyor muydunuz? Bu mühim olay, belki de şu anda yaşadığımız küresel enflasyonun ve hatta enflasyon ortamındaki duraklamanın nedenlerinden en önemlisiydi. Ama şirketi ilk dörtte yer almıyor bile. Aşağıda isimlerini yazacağım şirketler eğer canları isterse dünyada daha kötü şeyler de olabilir. 

Küçük bir araştırma yaptım. Gemilerde konteynır (container) diye tabir edilen çelik kasalarda milyonlarca çeşit ürün taşınıyor. Kısa adı TEU olan birim üzerinden belirlenen bir ağırlık birimi ile bir konteynır 27 bin ton kuru yük taşıma kapasitesinde. Bu makalenin öznesi olan şirketler Danimarkalı Maersk, İsviçreli MSC, Çinli COSCO ve Fransız CMA bu pazarın %60’ı demek. En büyük gemi MSC de örneğin. 24346 TEU luk yük taşıma kapasitesinde. Bunlar küresel sermayenin taşıyıcıları tarafında, ürünlerin hangi fiyattan taşınacağı, taşıma kurallarının ne olacağı, deniz adamının hangi tabiiyete bağlı olacağına kadar hayati derecede önem taşıyan kararları alarak tüm dünyadaki ürün fiyatlarının da kendileri tarafından belirlenmesine etki ediyorlar. Bakkaldan çocuk bezi mi satın alıyorsunuz? Fiyatları bu şirketlerin toplantısında belirleniyor. Mutfağınızda çay bardağı mı kırıldı, yenilemek mi istiyorsunuz? Bu dörtlünün toplantısına bağlı kararlar içtiğiniz çayın keyfini etkileyebilir. Yurt dışından tıbbi ilaç-teçhizat mı gelecek? Bu firmalar etkili. Küresel enflasyonla mücadele mi sorununuz? Bu dört şirketin gönlünü almalısınız. Kısacası hanehalkı ve ulus düzeyinde atacağın her adımdan bu şirketler dolaylı olarak sorumlu.

Çok deneyimli ve toplumun her kesiminin çabucak benimsediği bir ekonomi yönetimimiz oluştu. Önemli kararlar alıp piyasayı regule etmeye başladılar. Bizim uluslararası taşımacılıktaki durumumuz nasıl peki? Çok yaşlı gemilerin oluştuğu filoya sahibiz. Yaşlanan kuru yük taşımacılığı filomuzun yenilenmesi gerekiyor. Adını yazmayayım ama zaten bir tanesi en büyük ölçekteki taşımacılık firmamız. Bunun yanına başka firmalar da eklenmeli ve bu alanda da atılımlar olmalı. Yazının başında dediğim gibi büyük resmi görerek ekonomi politikalarını şekillendirmeliyiz. Eskiyen gemilerin yerine yenileri eklenmeli ve özel gemi filomuz genişlemeli. Gözümüzü gökyüzüne ve hatta uzaya diktik belki ama denizlerde de yapılacak çok iş var. 

Küresel enflasyona yenilen değil, küresel taşımacılık fiyatlarını belirleyen ülkeler arasında olmalıyız. Bu alanda da var olmalıyız.