Toplumsal bir olgu olan “suç” bireylere, topluma ve kamu düzenine olan sayısız etkileriyle üstesinden gelinmesi ve önlenmesi gereken bir problemdir. Söz konusu suç fiili bir kez gerçek hayatta sübut bulur ve kamu düzenini bozarsa, bozulan adaletin ve toplumun sarsılan güveninin yeniden inşa edilmesi ihtiyacı duyulur. Suç fiili için her ne kadar önleyici nitelikte politikalar geliştirilmiş olsa da çoğu zaman önüne geçilemeden mağdur ve toplum menfaati çoktan zarara uğramış olur.
Failin cezalandırılması için haksızlık ve kusur istinadı dışında bazı başka şartların da mevcut olması gerekir. Ceza yargılamasında cezalandırılabilirliği etkileyen hususlardan biride“etkin pişmanlık” adını verdiğimiz kurumdur. Tamamlanmış bir suç fiilinin ardından, failin “gönüllü olarak”meydana gelen neticeyi telafi etmeye yönelik davranışları etkin pişmanlık kapsamında değerlendirilir. Fail özgür iradesi ile suç ortaklarını, azmettirenleri bildirip, suça dair kritik noktaların gün yüzüne çıkmasını sağlayarak, ya da mağdurun suç nedeniyle uğramış olduğu zararı aynen tazmin ederek etkin pişmanlıktan yararlanabilecektir. Bu sayede hem suçun aydınlatılması kolaylaşacak hem de alacağı ceza işlenen suçun niteliğine göre indirilecektir. Bununla birlikte ilgili suç açısından hangi zamanda etkin pişmanlığın gösterildiği de uygulanacak olan ceza indirim oranını etkileyecektir. Dolayısıyla ne kadar erken pişman olunursa ceza indirim oranı o kadar yüksek olacaktır.
Belirtmek gerekir ki etkin pişmanlık kurumu her suç için işletilemez. Aksi halde ceza sisteminin amacına aykırı olacak ve cezanın “caydırıcılık” etkisini zedeleyecektir. Bu nedenle etkin pişmanlığa ilişkin ceza indirimi, ancak kanun koyucunun açıkça belirttiği suçlar için gündeme gelebilir. Örneğin; hırsızlık, yağma, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas suçları etkin pişmanlığın yürütülebileceği suçlardır.Etkin pişmanlık kimi suçlarda failin cezai sorumluluğunu tamamen bertaraf ederken, kimi suçlarda ise sadece ceza sorumluluğunu azaltan bir etki göstermektedir.
Kısacası etkin pişmanlık hem yargılanma aşamasında diğer faillerin yakalanması, delillerin toplanması, bilgilerin edinilmesine aracılık eden, diğer yandan failin kısmi de olsa affedilmesine yarayan adeta“kazan-kazan” niteliğinde hukuki bir enstrümandır.
